“Als ik vraag één vrouwelijke kunstenaar te noemen is de zaal stil” - interview

Zij heeft het talent van een man...

@ INFORMATIE OVER DE LEZING  
@ INSCHRIJVEN

Michelangelo, Caravaggio, Rodin, Picasso - wie kent ze niet? Anguissola, Gentileschi, Claudel, Goncharova - wie kent ze wel? De kunstgeschiedenis is hoofdzakelijk gericht op ‘dead white male artists’. En is dus letterlijk ‘His story of art’ – Zijn verhaal.

Vrouwelijke kunstenaars zijn vaak in de vergetelheid geraakt of in de schaduw gebleven van ‘de grote meesters’. Karin Haanappel vertelt het verhaal van de grote kunstenaressen, oftewel ‘Herstory of art’. Woensdag 20 april is ze te gast in Galerie Pouloeuff.

Waarom kunnen we met gemak vele grote meesters opnoemen maar geen één vrouw?
“De kunstgeschiedenis als wetenschap ontstond halverwege de 19e eeuw. Toen werd de canon van de kunstgeschiedenis geschreven. Dit is de tijd dat vrouwen een ondergeschikte positie hebben en zijn aangewezen op het privé domein: trouwen, kinderen krijgen, een toegewijde echtgenote zijn. Deze tijdsgeest is bepalend geweest voor onze blik op de kunstgeschiedenis. Herhaling van de canon levert bevestiging op en leidt uiteindelijk tot bestendiging. Maar bedenk wel dat we dan met een gecreëerde waarheid te maken hebben.”

In de kunstgeschiedenis waren vele vrouwelijk pioniers. Eén daarvan was Sofonisba Anguissola. Toen Michelangelo haar werk zag zei hij: “Ze heeft het talent van een man”. “Sofonisba leefde tijdens de Renaissance en kreeg een hoofse opvoeding aan het hof van Cremona. Ze leerde, net als haar zussen, Latijn en kreeg lessen in muziek en schilderkunst. Op zoek naar een geschikte huwelijkskandidaat voor zijn dochters reisde vader Anguissola stad en land af met hun zelfportretten die als veredelde visitekaartjes gezien kunnen worden. In Florence ontmoet hij Michelangelo, die meteen onder de indruk was van Sofonisba’s schilderijen. Hij vroeg haar om tekeningen te maken waarin ze verschillende emoties moest vastleggen. Dat deed ze. Met als gevolg de uitspraak hierboven van Michelangelo. Overigens was dat destijds een groot compliment. Het talent van een man hebben.

Kun je zien of een werk door een man of een vrouw gemaakt is?

Van 1559 tot 1573 werkte Sofonisba Anguissola voor Filips II aan het Spaanse hof in Madrid. Daarna is ze naar Sicilië gegaan, waar de Vlaamse Anthony van Dijck haar een jaar voor haar dood bezocht en alleen maar kon concluderen dat zij een geweldige kunstenaars was. Toch zullen de meeste mensen in Nederland nog nooit van haar gehoord hebben. Dat hiaat moeten we opvullen.

“Daarom moet er veel meer aandacht komen voor de grote kunstenaressen. In 1990 verscheen The Dictionary of Women Artists met tienduizenden kunstenaressen. Maar als ik in een zaal vraag één vrouwelijke kunstenaar te noemen is het meestal stil. En dat terwijl kunst is gemaakt door mensen: mannen én vrouwen.”

Zou je zeggen dat vrouwen altijd al een ondergeschikte rol in de maatschappij hadden en dat dit in de kunst niet anders was… 
“Tot ongeveer 3000 voor Chr. stonden vrouwen náást mannen in de maatschappij. In deze egalitaire samenlevingen was plaats voor vele verschillende talenten. Dat was ook de tijd dat culturen meer openstonden voor andere culturen, zonder deze meteen te annexeren. Deze egalitaire samenlevingen zijn later onder de voet gelopen door dominantieculturen, patriarchale samenlevingen die gericht zijn op macht, hiërarchie en expansie. In deze tijd komen ook de monotheïstische godsdiensten op: christendom, jodendom, islam waarbij het alleen nog maar gaat om één god waar iedereen aan moet gehoorzamen, ook daarbij gaat het om dominantie. Vrouwelijke goden worden uitgebannen of gedemoniseerd.” 

Kun je zien of een werk door een man of een vrouw gemaakt is? 
“Ja meestal kun je dat zien. Het heeft met de blik te maken. Een vrouw wordt door een man eerder afgebeeld vanuit de lust. Rodin beeldhouwde vrouwen uitdagender. Zijn leerlinge en muze Camille Claudel beeldhouwde de vrouw als persoon. Je ziet het ook bij Madonna Lactans taferelen uit de middeleeuwen: mannen schilderen een moeder en kind die naar de toeschouwer kijken, de borstvoeding lijkt bijzaak. Terwijl de vrouwelijke kunstenaar, vanuit haar female gaze, een moeder en kind schildert die oog voor elkaar hebben en niet voor de buitenwereld.”
Vorig jaar kwam de Big Eyes uit over Margaret Keane. Jarenlang zette haar man Walter Keane zijn handtekening onder haar werk omdat werk van een mannelijke kunstenaar beter zou verkopen. 

Ging een man er vaak met de eer vandoor?

Gebeurde het vaker dat een man er met de eer vandoor ging? 
“Ja, dat is veel gebeurd, zowel bij leven als bij dood. Een goed voorbeeld zijn de schilderijen van Judith Leyster die in de 19e eeuw vaak toegeschreven werden aan Frans Hals. Ze werkten beiden met een losse toets. Vanuit de 19e eeuwse male gaze werd gedacht dat ze wel een leerling van hem móést zijn geweest. Maar Leyster heeft nooit les van Hals gehad. Ze was meesterschilder in het 17e eeuwse Haarlem en had zelf leerlingen. In het gilde archief is zelfs na te lezen dat Hals enkele leerlingen van haar had afgenomen, waarvoor hij overigens beboet werd.”

Er zijn ook vrouwen die veel hebben betekend voor de carrière van hun man… 
“Lee Krasner, de vrouw van Jackson Pollock zette, uit liefde voor hem, haar eigen carrière op een laag pitje. Na zijn dood heeft ze haar eigen werk als kunstenares weer opgepikt en toen heeft ze nog zeker 20 jaar naam gemaakt. In Amerika kennen ze haar. Hier kennen we alleen haar man, Pollock. In de VS is ook veel meer onderzoek naar vrouwen in de kunst gedaan. In Nederland zijn er nauwelijks tentoonstellingen van vrouwelijke kunstenaars te zien.” 

Zijn vrouwen eigenlijk betere kunstenaars dan mannen?
“Psycholoog Carl Gustav Jung zei eens :“Vrouwen zijn van nature meer ontvankelijk om creatief te zijn. Mannen zoeken inspiratie vaak buiten zichzelf, daarom hebben ze een muze nodig. Tenzij een man in zijn vrouwelijke kracht staat.” 

Het boek ‘Herstory of Art’ (2012) is uitverkocht. Er komt een tweede, herziene en uitgebreide druk aan. Deze zomer verschijnt haar biografie over Camille Claudel.

Resumé

• Dag: Woensdag 20 april Tijd: 19.30 – 22.00 uur (met korte pauze)
• Toegangsprijs: 10,- per persoon (prijs is inclusief koffie/thee en een drankje)
• Adres: Turfpoortstraat 36a, Naarden-Vesting

@ AANMELDEN (beperkt aantal plaatsen!)